AI giờ đây có thể giải bài lập trình, viết code, thậm chí phân tích lời giải với tốc độ và độ chính xác ấn tượng. Nhưng điều đó không có nghĩa là học sinh có thể phát triển tư duy lập trình nếu phụ thuộc hoàn toàn vào AI. Vậy giáo viên cần tổ chức dạy học thế nào để học sinh vẫn giữ được vai trò chủ thể trong việc học?
Vấn đề: Khi AI làm thay cả quá trình tư duy
Rất nhiều học sinh hiện nay có xu hướng:
- Gặp bài là tra ChatGPT hoặc Copilot
- Nhận lời giải → copy-paste vào hệ thống
- Không đọc kỹ đề, không test lại, không phân tích
Kết quả là:
- Làm bài “đúng”, nhưng không hiểu vì sao
- Không hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề
- Phụ thuộc ngày càng sâu và mất tự tin tư duy độc lập
Giải pháp: 5 nguyên tắc tổ chức dạy học “kháng AI”
1. Thiết kế bài học theo hướng khám phá
- Đặt học sinh vào tình huống cần suy nghĩ, thử sai
- Tránh dạng bài “code mẫu” dễ bị sao chép
2. Yêu cầu trình bày lại tư duy, không chỉ nộp code
- Sau khi làm bài, học sinh cần:
- Viết mô tả lời giải
- Trình bày miệng cho bạn
- Thuyết minh thuật toán theo sơ đồ hoặc cây lỗi
3. Dùng AI như bạn học, không như người làm thay
- Hướng dẫn học sinh cách hỏi AI đúng cách:
- “Phân tích input bài này giúp mình”
- “Có hướng tiếp cận nào nhanh hơn không?”
- Cấm hỏi thẳng “viết code bài này”
4. Tạo môi trường học nhóm có phản biện
- Giao bài cho nhóm, mỗi người thử 1 hướng
- So sánh lời giải, tìm ưu/nhược điểm
- Phát triển kỹ năng phân tích và phản biện
5. Khuyến khích sai – phản hồi – cải tiến
- Xây dựng môi trường an toàn để thử và sai
- Quan trọng là “sửa được lỗi gì sau khi sai”, không phải “đúng ngay từ đầu”
Thực tiễn tôi áp dụng
Trong khóa học của mình, tôi thiết kế bài tập và hệ thống chấm cho phép:
- Ghi lại từng lần nộp bài, phản hồi theo thời gian
- Yêu cầu mô tả hướng làm kèm code
- Khuyến khích học sinh gửi cây tư duy, sơ đồ thuật toán
Tôi cũng hướng dẫn học sinh sử dụng AI để học – nhưng có giới hạn, có hướng dẫn, và luôn nhấn mạnh: “AI không giúp em trở thành lập trình viên giỏi, tư duy của em mới làm điều đó.”
Khi tổ chức dạy học, cần kết hợp tổ chức các hoạt động học không mạng internet, không trợ giúp kết hợp với các hoạt động được sử dụng mạng để tìm tòi, học hỏi sao cho phù hợp. Vừa để phát huy khả năng tư duy, giải quyết vấn đề của học sinh, vừa có không gian cho các em tự mày mò, tìm hiểu thêm.
Ví dụ về một buổi luyện tập:
- Thời gian: 150 phút/1 đề - giai đoạn luyện tập tổng hợp
- Giai đoạn 1 - 90 phút đầu tiên: tự làm không có trợ giúp, ngắt mạng, không gợi ý, làm bài độc lập. Chấm bằng phần mềm Themis với bộ test được chuẩn bị trước. Giai đoạn này nhằm phát huy hết sức khả năng phân tích, tổng hợp, liên hệ, sáng tạo của học sinh dựa trên nền tảng kiến thức các em sẵn có để nhằm mục tiêu đạt điểm cao nhất có thể.
- Giai đoạn 2: 30 đến 45 phút tiếp theo tự tìm hiểu và fix lỗi hoặc cải tiến, hs có thể dùng mạng internet, AI hoặc hướng dẫn giải được cung cấp từ giáo viên. Giai đoạn này cần trợ giúp để các em có hướng phát triển tiếp phần còn bị vướng mắc, biết mình thiếu kiến thức, kĩ năng gì để tự mình tìm hiểu, bổ sung và hoàn thiện phần khó. Đây là nền tảng của việc tự học có chủ đích.
- Giai đoạn 3: thời gian còn lại của buổi thảo luận, trao đổi trong nhóm, các bạn có thể hỏi han, trao đổi với nhau hoặc thay nhau trình bày hướng dẫn các bạn còn lại. Giai đoạn này phát huy khả năng trao đổi, tương tác trong nhóm với nhau, tạo không khí học tập thân thiện. Bạn làm được giúp các bạn chưa làm được, bản thân các bạn đã làm được rồi cũng có cơ hội trình bày sẽ nắm vững hơn sau giai đoạn trao đổi.
Kết luận
AI là công cụ mạnh mẽ – nhưng nếu không tổ chức dạy học đúng cách, nó sẽ triệt tiêu tư duy người học. Là giáo viên, chúng ta không thể cấm học sinh dùng AI, nhưng có thể dạy các em sử dụng AI đúng cách, có giới hạn, và đặt tư duy làm trung tâm.
Mục tiêu cuối cùng không phải là viết được code – mà là hiểu mình đang làm gì và vì sao lại làm như vậy.