Dạy học lập trình không chỉ là truyền kiến thức, mà còn là nghệ thuật dẫn đường. Có những lúc ta cần giảng thật rõ, nhưng cũng có lúc cần lùi lại và để học sinh tự vấp. Vấn đề là: lùi lúc nào, và tiến lúc nào?
Dạy quá sớm – học sinh mất tư duy độc lập
Trong giai đoạn đầu dạy học, tôi từng mắc lỗi phổ biến: giảng giải quá kỹ.
- Tôi lo học sinh không hiểu nên luôn giải thích rất chi tiết từ đầu
- Tôi viết từng dòng code mẫu để các em “nắm chắc”
- Kết quả: Học sinh làm được bài, nhưng không biết cách bắt đầu với bài mới
Tôi nhận ra: Giảng quá sớm làm mất cơ hội hình thành tư duy. Giống như giúp leo núi bằng cách bế lên đỉnh – các em không biết tự trèo.
Để vấp quá nhiều – học sinh mất động lực
Ở chiều ngược lại, khi tôi để học sinh tiếp cận bài toán khó mà không định hướng gì cả, các em:
- Vật lộn rất lâu mà không ra hướng đi
- Mất niềm tin vào khả năng bản thân
- Trở nên thụ động, trông chờ “lời giải đúng” hơn là nỗ lực tự thân
Chiến lược “20 phút – gợi ý – thử lại – phân tích”
Sau nhiều lần thử nghiệm, tôi thấy một chiến lược rất hiệu quả:
- Cho học sinh tự đọc đề, suy nghĩ tối thiểu 20 phút
- Ghi lại những gì mình hiểu, thử 1–2 hướng
- Sau 20 phút, nếu chưa ra ý tưởng → giáo viên đưa một gợi ý nhỏ
- Gợi ý không phải hướng giải, mà là một câu hỏi mở: “Bài này có thể quy về mảng con không?”, “Có nên sort không?”
- Cho thêm thời gian thử lại với gợi ý
- Cuối cùng mới cùng phân tích cách làm chuẩn, so sánh với hướng học sinh đã nghĩ
Cách làm này giúp học sinh:
- Trải nghiệm việc tự khám phá
- Không bị bỏ rơi quá lâu trong bế tắc
- Vẫn giữ được vai trò chủ thể trong tư duy
Học theo nhóm – phản biện lời giải
Một mô hình tôi rất tâm đắc là học theo nhóm nhỏ, phản biện lời giải của nhau.
- Mỗi học sinh thử làm bài một mình
- Sau đó, cả nhóm chia sẻ ý tưởng và phản biện
- Có em hỏi: “Tại sao bạn sort trước mà không duyệt ngược?”
- Có em phản biện: “Cách của bạn chạy đúng nhưng chưa tối ưu”
Qua đó:
- Học sinh có thêm góc nhìn, rèn lập luận
- Biết tự đánh giá lời giải, thay vì chỉ chờ “đáp án đúng”
Kết luận
Dạy học lập trình hiệu quả không nằm ở việc giảng bao nhiêu, mà ở việc giúp học sinh trải qua bao nhiêu khoảnh khắc tự mình nhận ra vấn đề.
Hãy giảng khi học sinh đã cố gắng đủ – và chỉ gợi mở khi các em cần điểm tựa để bước tiếp. Đó là lúc tư duy sâu thực sự hình thành.
Trong các tài liệu dạy học của mình, đặc biệt ở các đề luyện hoặc chuyên đề, với mỗi bài toán tôi thường chuẩn bị sẵn nhiều mức gợi ý thuật toán để có thể hỗ trợ học sinh ở nhiều mức khác nhau. Chính nhờ điều này, tôi có khả năng cá nhân hóa việc học của học sinh tốt hơn là một chỉ dẫn chung chung cho cả lớp hay cả nhóm. Nếu bạn cần liên hệ tham khảo tài liệu của tôi, hãy liên hệ với tôi nhé