Trong dạy học lập trình thi đấu, một trong những điểm nghẽn lớn là: học sinh đọc lời giải nhưng không hiểu vì sao lại nghĩ ra cách đó. Nếu chỉ học thuộc cách giải, các em khó có thể phát triển tư duy độc lập hay giải quyết những bài toán mới. Do đó, tái hiện và luyện tập có chiến lược trở thành chìa khóa để nâng cao chất lượng học thuật.
📌 Tái hiện và luyện tập có chiến lược là gì?
Đây là quá trình học sinh không chỉ làm lại bài, mà còn hiểu, biến đổi và vận dụng kiến thức một cách có tổ chức và mục tiêu. Cụ thể, quá trình này bao gồm:
🧩 1. Tái hiện tư duy giải đề (Reverse thinking)
- Yêu cầu học sinh thuật lại quá trình tư duy: bắt đầu từ đâu, chọn hướng nào, loại trừ ra sao.
- Tự giải thích lại lời giải theo ngôn ngữ của mình.
- Nếu làm sai, không chỉ xem đáp án mà cần vẽ lại dòng suy nghĩ đúng.
🔄 2. Biến đổi bài toán (Transfer & Twist)
- Thay đổi điều kiện: từ “≤” sang “=”, hoặc “tổng” sang “tích”, hay “cố định độ dài” sang “không giới hạn”.
- Tạo biến thể yêu cầu: tìm đoạn dài nhất, đếm số lượng, kiểm tra tồn tại…
- Dẫn dắt học sinh tái sử dụng kỹ thuật cũ trong tình huống mới, giúp khắc sâu tư duy gốc.
📚 3. Luyện theo cụm – học ít mà chất
- Mỗi cụm gồm 3–5 bài có liên kết tư duy hoặc kỹ thuật chung, độ khó tăng dần hoặc xoay quanh một biến thể.
- Ưu tiên bài từ các nền tảng có độ tin cậy cao như: LeetCode, CSES, AtCoder.
-
Sau mỗi cụm, yêu cầu học sinh:
- Tổng kết “khi nào áp dụng kỹ thuật”
- Vẽ sơ đồ/ghi chú “hành vi con trỏ hoặc trạng thái”
✍️ Minh họa cụ thể: Dạng bài Hai Con Trỏ
🎯 Mục tiêu: Hiểu và áp dụng mô hình hai con trỏ một cách chủ động
🧩 1. Tái hiện tư duy
Ví dụ: Tìm số đoạn liên tiếp có tổng ≤ k.
- Duy trì đoạn [l, r] sao cho tổng không vượt k.
- Nếu vượt → tăng l. Mảng dương → tổng tăng khi r tăng → two pointers hiệu quả.
🔄 2. Biến đổi bài toán
- Nếu mảng có số âm thì sao?
- Nếu thay vì tổng ≤ k, ta cần
max - min ≤ k? - Nếu cần độ dài lớn nhất thay vì số lượng?
📚 3. Gợi ý luyện theo cụm (LeetCode)
| STT | Mục tiêu | Tên bài | Link | Gợi ý |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Cơ bản | Minimum Size Subarray Sum | LeetCode 209 | Tổng ≥ target, mảng dương |
| 2 | Cơ bản | Longest Substring Without Repeating Characters | LeetCode 3 | Duy trì tính duy nhất |
| 3 | Trung bình | Subarray Product Less Than K | LeetCode 713 | Biến tích → tổng hoặc xử lý trực tiếp |
| 4 | Trung bình | Find All Anagrams in a String | LeetCode 438 | Sliding window + freq map |
| 5 | Nâng cao | Subarrays with K Different Integers | LeetCode 992 | Đếm ≤ K và ≤ K-1, rồi trừ |
✅ Lợi ích của cách tiếp cận này
- Học sinh nắm vững mô hình tư duy thay vì ghi nhớ công thức.
- Dễ dàng ứng dụng lại trong bài toán mới.
- Tăng khả năng diễn đạt và phản biện giải pháp.
- Học sinh tiến bộ rõ rệt trong 2–3 tuần nhờ hiểu đúng và luyện đúng.
Đây không chỉ là cách học cho lập trình thi đấu – mà là cách học để trở thành người tư duy độc lập trong mọi lĩnh vực.